admin
ርእሰ-ዓንቀጽ ኣንፈት ግንቦት 27, 2025
እቲ ዝልሕም ዘሎ ግጭት፡ ኤርትራ፡ ኢትዮጵያ፡ ከምኡ’ውን ተቐያየርቲ ኪዳናት
ኤርትራን ኢትዮጵያን ኣብ ሓደገኛ ጂኦፖለቲካዊ ጸወታ ቸስ ተቖሪነን ኣብ ዘለዋሉ እዋን ተታሓሒዙ፡ ቀርኒ ኣፍሪቃ እንደገና ኣብ ኣፍደገ ኲናት ይርከብ። እዚ ዝግንፍል ዘሎ ቅልውላው ድሕሪ ሕጂ ኣብ መንጎ ክልተ ሃገራት ዝፍጠር ግጭት ጥራይ ኣይኮነን- መንቀሊ ናይዚ ንርእዮ ዘለና ቃልስታት ናይ ተወዳደርቲ ኪዳናት ንዞባዊ ዳይናሚካዊ ሓይሊ ሚዛን ንዓሰርተታት ዓመታት ዳግማይ ክኽልስ ዝኽእል እዩ።
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ነቲ ናይ ምስፍሕፋሕ ህርፋኑ ንምውሓስ ዘይምርግጋእ ክሰፍን ኣጸቢቑ እናሳወረ እንከሎ፡ ብፈኸራን ብስትራተጂካዊ ምትዕጽጻፍን፡ ዓው ኢሉ ንኲናት ከበሮ ዝሃርም ዘሎን ወጥሪ ክዛይድ ዝገብር ዘሎን ግን ኣብዪ ኣሕመድ እዩ። እቶም ዝቕልቀሉ ዘለዉ ክልተ ተጻረርቲ ኣሰላልፋ ሓይልታት ከምዚ ዝስዕብ ይመስሉ።
• ሓደ ደምበ፡ ኤርትራ፡ ትግራይ፡ ውድባት ኣምሓራ፡ ግብጺ፡ ጀነራል ዓብደልፈታሕ ኣልቡርሃን ናይ ሱዳን፡ ከምኡ’ውን ስዑዲ ዓረብ።
• እቲ ካልእ፡ ሰልፊ ብልጽግና ኣብይ ኣሕመድ፡ ምምሕዳር ኦሮሞ፡ ናይ ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎ RSF፡ ኢራን፡ ከምኡ’ውን ኢማራት ዓረብ- ሒዞሞ ዘለዉ ንጹር ዕላማ ድማ ኢትዮጵያ ብሓይሊ ናጻ ናይ ባሕሪ ኣፍደገ ንምርግጋጽ`ዩ።
ስትራተጂካዊ ሕሳባት ትግራይ
ቅድሚ ኣርባዕተ ዓመት፡ ኢሳያስ ኣብ ልዕሊ ትግራይ ወተሃደራዊ ወፍሪ ኣምሪሑ፡ ሓይልታት ኢትዮጵያን ናይ ወጻኢ መሻርኽትን ኣኪቡ ኣንጻር እቲ ክልል ኲናት ኣካይዱ። ሎሚ እቲ ሚዛን ተቐይሩ-መሪሕነት ትግራይ ሕጂ ኣብ ጎኒ ኤርትራ ወጊኑ ኣብ ልዕሊ ኣብይ ኣሕመድ ኣብ ወሳኒ ክኸውን ዝኽእል ጎስጓስ ይርከብ።
ድሕሪ ስምምዕ ሰላም ፕሪቶርያ ተጋሩ ካብ ዘየተኣማምን ተኹሲ ደው ምባል ሓሊፉ ብዙሕ ኣይረኸበን። ኣብ ውሽጢ ሃገር ተመዛቢሉ ዘሎ ህዝቦም ተዓጽዩ ይቕጽል ኣሎ፣ ልኡላዊ ግዝኣቶም ኣብ ትሕቲ ቁጽጽር ኣምሓራ ይቕጽል ኣሎ፣ ፖለቲካዊ ሕጋውነቶም ድማ እናተሸርሸረ ይቕጽል ኣሎ። ነዚ ጽንኩር ክውንነታት ንምግጣም ንጸጥታኦምን ህልውናኦምን ንሰሜን ናብ ኤርትራ ምጥማት ጥራይ ኢዩ ተግባራዊ ምርጫኦም።
ሓይልታት ኤርትራን ተጋሩን ኣብ መስርዕ ኣብ ሓደ እንተድኣ ተጸንቢሮም፡ ልክዕ ከምቲ ናይ 1991 ዓወታት ክደግሙን ንሓይልታት ኢትዮጵያ ናብ ኣዲስ ኣበባ ክምለሱ ከገድድዎምን ይኽእሉ እዮም። ኣብ ከምዚ ዝበለ ኩነታት ማሕበረሰብ ዓለም ጣልቃ ክኣቱ ተኽእሎ ኣሎ- ኣብይ ኣሕመድ እውን ልፍንታዊ መንግስቲ ንክገብር ጸቕጢ ክፈጥረሉን ንዘተ ክዕድምን ይኽእል`ዩ። እዚ ድማ ትግራይ ግዝኣታታ ክትመልስን መሰል-ርእሰ ውሳኔኣ ከተረጋግጽን ዕድል ክህብ ይኽእል`ዩ።
ይኹን’ምበር፡ ንነዊሕ እዋን ዝጸንሐ ስትራተጂካዊ ህርፋን ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣቃሊልካ ክርአ የብሉን። ዋላ ናይ ጥምረት መንግስቲ ኣብ ቦትኡ እንተሃለወ፡ ኣብ መላእ ኤርትራን ኢትዮጵያን ስልጣን ብምድልዳል፡ ንትግራይ ኣብ ትሕቲ ጽልዋኡ ንክገብር ክጽዕር ይኽእል`ዩ።
ኣብ መንጎ መራሕቲ ህግደፍን ህወሓትን ይኸይድ ኣሎ ዝበሃል ዘሎ ርክብ፥
እዚ ንሰምዖ ዘለና ወግዓውን ዘይወግዓውን ናይ ኤርትራን ትግራይን ስምምዕ ወረታት፡ ውጽኢት ናይቲ ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ብናህሪ ዝቕጽል ዘሎ ውሽጣዊ ግርጭት ብሓደ ሸነኽ – በቲ ካልእ ሸነኽ ድማ ባህርያት ኢሰያስ ኣፈወርቂ ዝወለዶ እዩ ክበሃል ይከኣል። ትግራይ ከኣ ካብቲ ኣትዮሞ ዘለዉ ጸበባ ንምውጻእ ከም ዝሓሸ መማረጺ ጌሮም ክወስድዎ ይኽእሉ እዮም። እንተኾነ ግን ንኽልቲኡ ሸነኻት ርኡይ ሓደጋታት ዝፈጥር`ዩ።
ሓድነት ኤርትራውያን መታሕን ከበሳን፥ ኣስላምን ክርስትያን ብናይ ነዊሕ ዓመታት ሓባራዊ ቃልሲ ሓድነቶም ኣብ ዋጋ ዕዳጋ ዘእትውዎ ኣይኮኑን ዝበሃል እኳ እንተኾነ፡ ስምምዕ ትግራይን ኤርትራን ስክፍታ ዝፈጥረሉ ሕብረተሰብ ኣይሰኣንን። ብኡ ኣቢሉ ነቲ ብሰንኪ ስርዓት ህግደፍ እናተጋፈሐ ዝመጸ ሕብረተሰባውን ፖለቲካውን ፍልልያት መሊሱ ከጋድዶ ይኽእልዩ ዝብል ስክፍታታት እውን ኣሎ። እዚ ነቶም ምእንቲ ሓድነትን ፍትሕን ሰላምን ዝቃለሱ ውድባት ኤርትራ ተወሳኺ ዕዮ ገዛ ከምዝኾኖም ዘጠራጥር ኣይኮነን።
ትግራይ እውን እንተኾነ ገና ኣካል ኣምሳል ኢትዮጵያ እናሃለወት ኣብ ስልጣን ዘሎ ስርዓት ብዘይፈቕዶ መንገዲ ምስ ካልእ ሉኡላዊት ሃገር ዝምድና ምግባር ኣብ ሓደጋ ከእትዎም ዝኽእል ምዃኑ ብዙሓት ተጋሩ ከይተረፉ ብዓውታ ዝዛረቡሉ ዘለዉ ስክፍታት እዩ። እቲ ቅኑዕ መማረጺ ግን ኣብ ዘዘለናዮ ልዑላውነትና ከይተደፋፈርና ህዝብና ብሰላም ክነብረሉ ዝኽእል መንገዲ ምኽታል ጥራሕ`ዩ።
ረቛሒ ሱዳን፡ ሓድሽ ግዝኣታዊ ህርፋን?
ኪኖ ኢትዮጵያ፡ ዕጫ ሱዳን ምስ’ዚ ኲናት’ዚ እናተሓዋወሰ ይኸይድ ኣሎ። ኢሳያስ ተዓዋቲ ኮይኑ እንተተቐልቂሉ ህርፋኑ ኪኖ ዶባት ኢትዮጵያ ክዝርጋሕ ይኽእል እዩ። ኤርትራ ድሮ ነቲ ንምብራቕ ሱዳን ንምሓዝ ተዳልዩ ዘሎ ሰራዊት ቀቢላታት በኒ-ኣመር ኣሰልጢናቶ ኣላ- እዚ ንነዊሕ እዋን ብናይ ምስፍሕፋሕ ኤርትራውያን ውድባት ዝምነይዎ መሬት እዩ። ውሽጣዊ ህውከት ኣጋጢምዎ ዘሎ መራሒ ሱዳን ጀነራል ቡርሃን ንካርቱምን ዳርፉርን ንምውሓስ ወተሃደራዊ ደገፍ ንምልዋጥ ንምብራቕ ሱዳን ንኤርትራ ክህብ ይኽእል እዩ።
እዚ ስናርዮ’ዚ እንተተጋሂዱ፡ ግዝኣታዊ ጽልዋ ኤርትራ ብዓቢኡ ምስፍሕፋሕ፡ ንልኡላውነት ሱዳን ምቐየረ፡ ኣብ ስግር ቀርኒ ዓብላልነት ኤርትራ ሱር ሰዲዱ።
ደንበ ተቓውሞ ኤርትራ፡ ኣብ ወሳኒ መስቀላዊ መንገዲ
ንሰለስተ ዓሰርተታት ዓመታት ኤርትራውያን ተቓወምቲ ፖለቲካዊ ውድባትን ሲቪካዊ ማሕበራትን ንዲሞክራስያዊ ለውጢ፡ ልዕልና ሕጊ፡ ፍትሒ፡ ቅዋማዊ ምሕደራ ኣብ ምጉስጓስ ዓቢ ተራ ተጻዊቶም እዮም። እንተኾነ ብድኹም ኣመራርሓን ውሽጣዊ ምፍልላይን ብስርዓት ኤርትራ ዝምወል ምትእትታውን ኣድማዕነቶም ኣዝዩ ተዳኺሙ ጸኒሑ`ሎ። መራሕቲ ካብ ሓባራዊ ሓይሊ ንላዕሊ ንውልቃዊ ውዳበታቶም ቀዳምነት ብምሃብ፡ ስሙር ፖለቲካዊ መድረኽ ንምቛም ተደጋጋሚ ፈተነታት ክፈሽል ጸኒሑ። ተመሳሳሊ ቻርተራት ተነዲፉን ዳግማይ ተነዲፉን፡ ገና ነዞም ሓይልታት ንምጥርናፍ ዝኾነ ተባዕ ህርፋን ኣይተቐልቀለን። መራሕቲ ተቓወምቲ ኣብ ክንዲ ጻዕርታቶም ዘደልድሉ፡ ኣብ መጻኢ ኣብ ዝካየድ ሃገራዊ ቤት ምኽሪ ብዝያዳ ሓይሎም መታን ክወጹ ተስፋ ብምግባር፡ መጀመርያ ናይ ገዛእ ርእሶም ውዳበታቶም ከሐይሉ ንዝላበውዎም መሰረታቶም ይሰምዑ። እዚ ኣርሒቑ ዘይጥምት ስልቲ ንተቓወምቲ ኣዳኺሙ፡ ንሲቪካዊ ምንቅስቓሳት ከይተረፈ በኪልዎም ይርከብ።
እዚ ምዕንቃፍ’ዚ እናሃለወ፡ ሰለስተ ተቓወምቲ ምሕዝነታት፡ ማለት ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንደሞክራስያዊ ለውጢ (ENCDC)፡ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (EPF)፡ ከምኡ’ውን ኤርትራዊ ልፍንቲ ንደሞክራስያዊ ለውጢ (ECDC) ዲፕሎማስያዊ ኣካል ክምስርቱን ካብ ክልተ ክሳብ ሰለስተ ኣገደስቲ ዕማማት ክፍጽሙ ክኢሎም ኣለዉ። እዞም ጉጅለታት እዚኣቶም፡ ኣብ ውጽኢት ናይቲ ቅድሚ ኲናት ወይ ድሕሪ ኲናት ክህሉ ዝኽእል ተርእዮታት ጽልዋ ከሕድሩ ዘኽእል ተግባራዊ ተቓውሞ ንምቛም ዝቐረቡ እዮም።
ጩራ ናይ ዕድል፡ ወይ ስምረት ወይ ጥፍኣት
ነዛ ህሞት እዚኣ ንምዕቃብ ሕጂ ጥራይ እዩ ዕድሎም። ብዘይ ቅድመ ኩነት ክጥርነፉ፡ ቻርተራቶም ከንጥፉ፡ ውሽጣዊ ውግእ ከብቅዕ ንህዝቢ ኤርትራ ቃል ክኣትዉ ኣለዎም። ፖለቲካዊ ቁመናኦም ከበራርብሩ ኣለዎም። ካብ ምርጣጥ ናብ ወሳኒ ስጉምቲ ክሰጋገር ኣለዎ።
ሰላሳን ሸሞንተን ዝተበታተኑ ውዳበታት፡ ኣብ ሰለስተ እንተድኣ ተጠርኒፈን፡ ናብ ዝተወሃሃደ ናይ ስደት ባይቶ ክሰጋገራ ይኽእላ እየን- ኣብ ክንዲ ንውድቀታ ኣእዳዉ ዕእጺፉ ዝዕዘብ፥ ንመጻኢ ኤርትራ ክቐርጽ ዝኽእል ኣካል ክኸውን ይኽእል እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ተወሳኺ ምድንጓያት ክጸውር ኣይክእልን እዩ። ሕጂ እዋን ስጉምቲ ንውሰደሉ እዋን እዩ። ደንበ ተቓውሞ ካብ ውድባዊ ምፍንታት ወጺኡ ናብ ሓደ ውሁድ ግንባር ክኣቱ ኣለዎ። እቲ ምርጫ ንጹር እዩ፡ ምዃንን ዘይምዃንን።
ዝስዕብ መንገዲ፥ ኲናት ድዩ ዲፕሎማሲ?
ንኤርትራ፡ ኢትዮጵያ፡ ንትግራይ፡ ሱዳን ዝበለጸ ኣካይዳ፡ ኩናት ንምውጋድን በብወገኖም ንዘጋጥሞም ቅልውላዋት ሰላማዊ ፍታሕ ምድላይ እዩ። ኣብ ውሽጢ ልኡላውያን ግዝኣታት ንዝካየድ ዲሞክራሲ፡ ፍትሕን ቅዋማዊ ጽገናታትን ብዝምልከት ዲፕሎማስያዊ ፍታሕ፡ ዘላቒ እንኮ ናይ ምርግጋእ ኣማራጺ ኮይኑ ጸኒሑን ዝቕጽልን እዩ።
ይኹን እምበር፡ ኲናት ዘይተርፍ እንተኾይኑ፡ እቲ ዞባ ንኻልእ 30 ዓመት ዕንወት ከጋጥሞ ይኽእል እዩ። እቲ ድሕሪ ኲናት ዝህሉ ክውንነት፡ ብተለዋዋጢ ግዝኣታዊ ጠለባትን ዘይዱልዱል ኪዳናትን ዝተቐረጸ፡ ክግመት ዘይከኣልን እዩ ክኸውን። ኣብይ ኣሕመድ ምእላይ ካብ ንኢሳያስ ምእላይ ይቐልል ብዝብል ሕሳባት ንኲናት ዝጣበቑ ኤርትራውያን ከቢድ ጌጋ ይፍጽሙ ኣለዉ። ኣብይ ልኡላውነት ኤርትራ ኣብ ዘውሕስ ቀያዲ ስምምዕ እንተዘይኣትዩ፡ ኣብ ልዕሊ መሬት ኤርትራ- ብፍላይ ድማ ወደብ ዓሰብ – ዘለዎ ህርፋን ፈጺሙ ክገድፎ ዝኽእል ኣይኮነን። ።
መደምደምታ፡ ወሳኒ መስቀላዊ መንገዲ
ቀርኒ ኣፍሪቃ ኣብ ነጥበ መቐይሮ እያ ዘላ። ኣብ ዝቕጽሉ ኣዋርሕ ዝግበር ምርጫታት፡ እቲ ዞባ ኣብ ዝተናውሐ ውግእ ክጥሕል ድዩ ወይስ ኣዕናዊ ዕንወት ዝከላኸለሉ መንገዲ ክረክብ ዝውስን እዩ። ጂኦፖለቲካዊ ዳግመ-ስርርዕ ነግ-ፈረግ ዝጽበ ኣይከውንን። እቶም ነቲ መጠንቀቕታታት ዕሽሽ ዝብሉ፡ ሕጂ ይኹን ድሒሮም እንተተገንዘብዎ፡ ሳዕቤን ኲናት ተገዲዶም ክገጥምዎ እዮም።
