መጠንቀቕታ፡ ኣብ ኤርትራ ካብ ዘሎ መጻወድያ ምፍልላይን ዓመጽን ንርሓቕ

ርእሰ-ዓንቀጽ ኣንፈት 2 ነሓሰ 2025 ዓ.ም

ብናይ መጠንቀቕታ መተሓሳሰቢ ንጅምር፡ እዚ ሰነድ እዚ ኣብ ኤርትራ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ሓደጋታት ብእዋኑ ንቕሓት ንምዕባይ እምበር፡ ኩሉ እቲ ስርዓት ህግደፍ ዝፍጽሞ ዘሎ ግፍዒ ኣብ ዳታቤዝ ንምዝርዛር ዝዓለመ ኣይኮነን። ኣብ ክንድኡስ፡ ካብ ኩለመዳያዊ ታሪኻዊ መዝገብ ዝተወስዱ ኣገደስቲ ፍጻመታት ብምግምጋም፡ ከፋፋሊ ሜላታት ብኸመይ ከምዝተዋፈሩ ንምግላጽ እዩ።

ህዝብና ኣብ ኣፍደገ ክህሉ ዝኽእል ዘይርጉእነት ኣብ እትርከበሉ ዘላ እዋን፡ ኩሉ ኤርትራዊ ትምህርቲ ናይ ቀረባ ዞባዊ ግጭታት ክመሃር ኣለዎ። ኣብ ውሽጢ እቲ ስርዓት ዝተሰረቱ ይኹኑ ኣብ ውሽጢ መሳርዕ ተቓወምቲ ተሓቢኦም ዝጸንሑ ውሑዳት ግጉያትን ተንኮለኛታትን ውልቀሰባት ከመይ ጌሮም ኲናት ሓድሕድ፡ ዋላ’ውን ምጽናት ዓሌት ከቃልዑ ከም ዝኽእሉ ታሪኽ ይሕብር። ንሓባራዊ መጻኢና ንምሕላው ንቕሓት፡ ሓድነትን ስትራተጂካዊ ውጥንን ኣገዳሲ እዩ።

እዚ ንገለ ባእታታት ኣብ ውሽጢ ደምበ ተቓውሞ ንጹር መጠንቀቕታ ኮይኑ የገልግል: ነዚ ፍጻመታት ንጸቢብ ፖለቲካዊ ረብሓ ምምዝማዝ ነቲ ኣብ ማሕበራዊ ፈትልና ዘሎ ቁስሊ ጥራይ እዩ ዘዕምቖ። ሎሚ ንፖለቲካዊ ረብሓ ጽባሕ ንህዝብና ንምብትታን ዝዓለመ ኑፋቄኣዊ ጸወታ ዝዕወት የለን።

ትምህርቲ ካብ ዞባዊ ዕግርግር፡ ዒራቕ፡ ሶርያን ሊብያን

ኣብ 2003 ውድቀት ስርዓት ዒራቕ ናዕብን ኑፋቄኣዊ ዓመጽን ኣስዒቡ፡ ኣስታት 200,000 ሲቪላት ሞትን ጃምላዊ ምዝንባልን ኣስዒቡ።
እቲ ኣረሜናዊ ኲናት ሓድሕድ ሶርያ ልዕሊ 500,000 ህይወት ዝቐተለን 6.8 ሚልዮን ስደተኛታት ፈጢሩን- ውጽኢት ናይቲ ዝተበታተነ ተቓውሞን ግዳማዊ ምትእትታዋትን።
ምፍራስ ሊብያ ኣብ 2011 ኣስታት 30,000 ሞት ከምዘስዓበን ቀጻሊ ውድባዊ ግጭታትን ከምዘስዓበን፡ እዚ ድማ ባዶነት ስልጣን ንህውከት ብኸመይ ከምዘዕምቖ ዘርኢ እዩ።

እዚ ኣብነታት እዚ፡ ምፍራስ ሓደ ስርዓት፡ ብሕማቕ እንተተመሓደረ፡ ሳሕቲ ናብ ቅጽበታዊ ናጽነት ከም ዘምርሕ ዘርእዩ እዮም። የግዳስ መብዛሕትኡ ግዜ ናይ ወጻኢ ምትእትታውን ውሽጣዊ ግጭትን ይዕድም።

ምጽናት ዓሌትን ዓበይቲ ግፍዕታትን፡ ሩዋንዳን ትግራይን።

ብ1994 ኣብ ሩዋንዳ ዘጋጠመ ምጽናት ዓሌት ኣብ ውሽጢ 100 መዓልታት ጥራይ ኣስታት 800,000 ቱትሲን ማእከላይ ደረጃ ዘለዎም ሁቱን ቀቲሉ፣ እዚ ድማ ብናይ ጽልኢ ዘረባን ኣብቲ ከባቢ ብዝተፈጥረ ምፍልላይን ተባሪዑ።
ኣብ ትግራይ ዘጋጠመ ግጭት (2020–2022) ህይወት ኣስታት 600,000 ሰባት ክቐትል እንከሎ፡ ካልኦት ክልተ ምልዮን ሰላማውያን ሰባት ድማ ኣመዛቢሉ፡ እዚ ድማ ብብሄራዊ ዒላማ ምግባርን ፕሮፖጋንዳን ማሕበረሰባት ብኸመይ ክጠፍኡ ከምዝኽእሉ ጽንኩር መዘኻኸሪ እዩ።

ማሕበረሰባት ብብሄራዊ ወይ ዞባዊ መስመራት ክመቓቐሉ ከለዉ፡ ቁጽሪ ናይቶም ዝሞቱን ስቓይ ደቂ ሰባትን ንምእማኑ ዘጸግም ናህሪ ይውስኽ።

ሜላታት ስርዓት ኣብ ኤርትራ፡ ማሕበራዊ መራኸቢታትን ምፍልላይን።

መብዛሕትኡ ግዜ ብወከልቲ ስርዓት ወይ ኣብ ዲያስፖራ ዝርከቡ ተሓባበርቲ ስርዓት ዝካየድ ዲጂታላዊ መርበባት ፕሮፖጋንዳ፡ ኣብ ፌስቡክ፡ ቴሌግራምን ትዊተርን ዘይምስምማዕ ይዝርግሑ። • እዞም ተዋሳእቲ ኣብ ሓድነት ተቓወምቲ “ነቓዓት” ይደልዩ ኣለዉ- ንነፍሲ ወከፍ ዘይምርድዳእ ብዘየገድስ ክንደይ ንእሽቶ ይኹን፡ ነቲ ምንቅስቓስ ከም ዝፈርስ ንምቕራብ።
ሕማቕ ጸርፊ፡ ወገናዊ ጸርፊ፡ ከምኡ’ውን ውልቃዊ መጥቃዕቲ ሕጂ ኣብ ማሕበራዊ መራኸቢታት ኤርትራ ዓብሊሉ እናኸደ እንከሎ፡ ብኣጻብዕ ዝቑጸራ ሲቪላዊ ማሕበራት ነቲ ኩነታት ከህድኦ ይጽዕራ ኣለዋ።

እዚ ዝተፈጥረ ግጭት ንሓባራዊ ድምጽና የዳኽሞን ካብቲ ሓቀኛ ስራሕ ንሰላማዊ ምስግጋር መደባትና የዘናብል።

ኣብ ከበባ ዝርከባ ሃይማኖታዊ ትካላት

ኦርቶዶክሳዊት ቤተ ክርስቲያን

ስርዓት ህግደፍ ኣብ ወርሒ ጥሪ 2006 ነቲ ሕጋዊ ፓትርያርክ ብፁዕ ኣቡነ እንጦንዮስ ካብ ስልጣኑ ኣውሪዱ ኣብ ናይ ገዛ ማእሰርቲ ብምእታው ዝኾነ ናይ ተሃድሶ ኣጀንዳ ከምዘይካየድ ጌሩ።
ብፁዕ ወቅዱስ ማካርዮስ- ኣብ ዝሰፍሐ ምብራቓዊት ኦርቶዶክሳዊት ቤተ ክርስቲያን ከም ሕጋዊ ፓትርያርክ ኤርትራ ኣፍልጦ ዝረኸቡ- ካብ ስልጣን ካብ ዝእለዩ ጀሚሮም ኣብ ስደት ይነብሩ ኣለዉ። ቅዳሴን ምምሕዳርን ጉስነት ኣገልግሎትን ዘመናዊ ንምግባር ሕጋዊ ስልጣንን ራእይን ዝወነኑ እዮም።
ኣብ ሕዳር 2004 ዓ.ም. ድኦ/ ፍጹም ገብረንጉስ እቲ ሓደ ናይ ኤርትራ ናይ ኣእሙሮ ሓኪምን ከምኡዉን ኦርቶዶክሳዊ ቀሺን ምስ ናይ ቤተ ክርስቲያናውን መሳርሕቱ ኣብ ዝለዓለ ጸጥታ ዘለዎ ማእሰርቲ ተኣሲሩ ይርከብ።

ካቶሊካውያንን ፕሮቴስታንት ኣብያተ ክርስቲያናትን።

ኣብ ወርሒ ጥቅምቲ 2022 ሰበስልጣን ኤርትራ ንጳጳስ ኣቡነ ፍቕረማርያም ሓጎስ ጻሊም፡ ኣቡነ ምሕረተኣብ እስጢፋኖስን ኣባ ኣብርሃምን ብዘይተፈልጠ ምኽንያት ኣብ ቀይዲ ኣእትዮሞም
ኤውሮጳውያን ጳጳሳትን ሰበስልጣን ቫቲካንን ካቶሊካውያንን ፕሮቴስታንት ካህናትን ክፍትሑ ሓያሎ ጻውዒት ኣቕሪቦም እዮም፣ ኣብዚ ቀረባ እዋን ኣብ ግንቦት 2025።
ኣብ ውሽጢ ሃገር፡ ቀንዲ ፓስተራት ፕሮቴስታንት ብዛዕባ ሰብኣዊ መሰላት ኣብ ዝዛረቡሉ እዋን፡ ናይ ኣምልኾ ቦታታት ብዘይ ፍቓድ ምዕጻው፡ እገዳ መገሻን ብተደጋጋሚ ምግፋዕን የጋጥሞም።

እስላማዊ ትካላት

ካብ 1991 ጀሚሩ፡ ብርክት ዝበሉ መሳጊድን ሃይማኖታዊ ኣብያተ ትምህርትን፡ ነቲ ምዕጻው ብ”ሃገራዊ ድሕነት” ዘመኽንየሉ ዘይንጹር ኣዋጃት ተዓጽየን ኣለዋ። ኢማማትን መምህራን ቁርኣንን ብስሩዕ ናብ ቤት ማእሰርቲ ይጠፍኡ። • ኣብ 2017፡ እቲ ስርዓት ንሓጂ ሙሳ-ኣብ ኣኽርያ ዝርከብ ክቡር መራሒ ማሕበረሰብ’ቲ ኢንስቲትዩት- ብዘይ ፍቓድ ኣሲሩ፡ ክሳብ ሕጂ’ውን ተኣሲሩ’ሎ፡ እዚ ድማ ንዝኾነ ማሕበረሰብ ካብ ዕላማ ምግባር ነጻ ከምዘይኮነ ዘዘኻኽር’ዩ።

ጻውዒት ንስራሕ፡ ስሙር ግንባር መራሕቲ ሃይማኖት።

ሓድነት

መራሕቲ ሃይማኖት ናይ ኩለን ዲኖሚንያታት ነቲ ስርዓት ዝዘርኦ ምፍልላይ ዝኹንን ናይ ሓባር ኣዋጅ ከውጽኡ ይግባእ።

ህድኣትን መምርሕን

ኢማማት፣ ካህናት፣ መነኮሳትን ጳጳሳትን ንቑጥዓ ንምህዳእን ናብ ዝተወደበን ዘይጎነጻዊን ተቓውሞ ንምቕናዕን ናይ ዓርቢ ስብከታትን ስርዓታትን ማሕበረሰባዊ መድረኻትን ክጥቀሙ ይግባእ።

ንጸላኢ ዳግማይ ምትኳር

ሓባራዊ ቁጥዐ ካብ ኤርትራውያን ዜጋታት ርሒቕካ ናብ ዓፋኒ፡ ዘሳድድን፡ ከፋፋሊ ሜላታት ስርዓት ህግደፍ ኣቕንዕ።

ኣገልግሎት ምትሕግጋዝ

ከም በዓል ቀሺ ዶክተር ፉጹምን ሓጂ ሙሳን ዝኣመሰሉ እሱራት ንምጉላሕን ንሰብኣዊ ክብሪ ናይ ሓባር ተወፋይነት ንምርግጋጽን ብሓንሳብ ድምጺ ኣልቦ ኣስተንትኖን ሓባራዊ ናይ ጸሎት ፍጻሜታትን-ብኢንተርነትን ኣብ ዲያስፖራ ምትእኽኻባትን ምውዳብ።

ሓባራዊ ምጉስጓስ

ኣህጉራውያን ኣካላትን ክልተኣዊ መሻርኽትን ስርዓት ኣስመራ ሃይማኖታዊ እሱራት ክትፈትሕን ሃይማኖታዊ ናጽነታታ ክመልስን ጸቕጢ ክገብሩ ዝጽውዕ ውሁድ ጻውዒት ብኹሎም ዓበይቲ እምነታት ክዳሎ ምግባር።

ናይ ኤርትራውያን ናይ እምነት ማሕበረሰባት ብሓደ ድምጺ ብምዝራብ፡ ነቲ ናይ ስርዓት ከፋፊልካ ናይ ምግዛእ ስትራተጂ ከምዝመክን ብምግባር፡ ሰላማውን ንኹሉ ዝሓቁፍ መንገዲ ኣሚቶም ናብ ሃገራዊ ምሕዳስ ከነቓቕሑ ምግባር።